Dạy bài toán “tỉ số phần trăm” theo phương pháp tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh

Tên đề tài
“ dạy bài toán “ Tỉ số phần trăm” theo phương pháp tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh”
I. Đặt vấn đề: 
Trong chương trình môn Toán lớp 5, một trong những nội dung khá mới và quan trọng đối với học sinh đó là bài toán về “ Tỉ số phần trăm”. Qua xem xét chương trình và từ thực tế chúng ta càng thấy rõ hơn tầm quan trọng và những ứng dụng của việc tính giá trị phần trăm trong công việc và đời sống hàng ngày của mỗi giáo viên. 
Thực tế giảng dạy ở trường chúng tôi cho thấy giáo viên gặp không ít khó khăn khi dạy bài toán về “ Tỉ số phần trăm”, đặc biệt là đối với những lớp có trình độ học sinh yếu. 
Qua những tiết dự giờ thăm lớp của giáo viên dạy khối 5 trong năm học 2007 - 2008 cho thấy rằng: Khi dạy dạng toán này giáo viên thường tuân thủ quy trình và các bước gợi ý ở SGV Toán 5 mà chưa có sáng tạo hoặc đưa ra các phương án dạy học nào khác nên chưa thực sự gây hứng thú cho học sinh, dẫn đến giờ học thường đơn điệu, hiệu quả không cao. 
Chúng ta biết rằng đa số các dạng toán mới đều có nhiều cách dắt dẫn, khai thác bài học khác nhau. Người giáo viên cần phải biết lựa chọn phương án nào hay nhất, phù hợp với trình độ học sinh của lớp phụ trách để tổ chức cho học sinh tích cực học tập chủ động nắm bắt kiến thức bài học một cách say mê, có sáng tạo. Người giáo viên cần phải xem cuốn hướng dẫn Toán 5 chỉ là phương tiện hỗ trợ không phải nhất nhất bài nào cũng tuân thủ, phụ thuộc hoàn toàn vào các gợi ý từ SGV dẫn đến có những tiết học diễn ra đơn điệu, học sinh nhàm chán không hứng thú với giờ học, đồng thời giáo viên chưa phát huy triệt để tính tích cực sáng tạo của học sinh dẫn đến chất lượng dạy và học hạn chế. 
Với nhiệm vụ phụ trách chuyên môn tổ 4 + 5 và trực tiếp giảng dạy ở lớp 5; bản thân tôi đã nghiên cứu 
chương trình tham khảo thêm một số tài liệu, tạp chí giáo dục kết hợp dự giờ các 
giáo viên dạy lớp 5, từ đó tôi đã mạnh dạn nêu ra, đóng góp ý kiến cho đội ngũ giáo viên giảng dạy khối 5 của trường tôi trong năm học vừa qua; từ đó tôi rút ra được một số kinh nghiệm để đưa ra phương án dạy bài toán “ Tỉ số phần trăm” theo hướng tích cực hoá hoạt động học tập của HS.
II. Giải quyết vấn đề: 
A. Tìm hiểu về bài toán “ Tỉ số phần trăm” trong chương trình Toán 5. thực trạng dạy học bài toán “ Tỉ số phần trăm” của giáo viên và học sinh lớp 5 trong nhà trường. 
I. Về giải bài toán “Tỉ số phần trăm” trong chương trình Toán 5. 
Trong chương trình toán 5, giải bài toán về “ Tỉ số phần trăm” được học trong hai tuần 15 và 16 bắt đầu từ tiết 74 đến tiết 92, trong đó có 2 tiết “ Luyện tập chung” có xen kẽ thêm một số nội dung khác. 
Học sinh được học giải ba bài toán cơ bản về “ Tỉ số phần trăm”.
Bài toán 1: “ Cho a và b. Tìm Tỉ số phần trăm của a và b ”
Ví dụ: Lớp 5A có 35 học sinh, trong đó có 21 học sinh nữ. Tìm tỉ số phần trăm của số học sinh nữ và số học sinh của lớp 5A. 
Bài toán 2: “ Cho b và tỉ số phần trăm của a và b. Tìm a”
Ví dụ: Lớp 5B có 30 học sinh. Số học sinh nam chiếm 40% số học sinh của lớp. Tìm số học sinh nam của lớp đó. 
Bài toán 3: “ Cho a và tỷ số phần trăm của a và b, tìm b”
Ví dụ: Lớp 5C có 18 học sinh nữ và chiếm 60% số học sinh của lớp. Tìm số học sinh lớp 5C.
II. Thực tế dạy học giải toán về “ Tỉ số phần trăm” của giáo viên học sinh trong trường.
1. Về phía giáo viên: 
Qua dự giờ các giáo viên khối 5 năm học 2007 - 2008 và tìm hiểu từ các 
giáo viên trực tiếp giảng dạy tôi thấy các tiết dạy giải bài toán về “ Tỉ số phần 
trăm”. giáo viên đều phụ thuộc vào sách hướng dẫn mà chưa có sáng tạo nên 
hiệu quả giờ dạy chưa cao.
2. Về phía học sinh: 
Qua các tiết học giải bài toán về “ Tỉ số phần trăm”, tôi đã dự ở các lớp 5A, 5B, 5C, 5D năm học 2007 - 2008 cho thấy: Hầu hết các em biết cách giải theo 3 dạng bài tập song nhiều em chưa hiểu được ý nghĩa của “ Tỉ số phần trăm” thông qua ví dụ 2 của phần bài học. Đặc biệt các em không có hứng thú học, mặc dầu đây là một dạng toán khá mới mẻ đối với các em. 
III. Thực tế về bài“ Tỉ số phần trăm” tiết 74 - tuần 15 học kỳ I
 Mục tiêu bài học đặt ra là: Giúp học sinh khởi đầu hiểu về “ Tỉ số phần trăm” 
(dựa vào tỷ số xây dựng về tỉ số phần trăm, hiểu ý nghĩa thực tế của tỉ số phần trăm). 
Thực tế giảng dạy của giáo viên: 
Năm học 2007 - 2008 tôi đã dự giờ 4 giáo viên dạy lớp 5 với bài “ Tỉ số phần trăm” cả 4 giáo viên đều có quy trình và các bước lên lớp như sau: 
Hoạt động của giáo viên 
Hoạt động của học sinh 
1. Giới thiệu khái niệm về “ Tỉ số phần trăm” (xuất phát từ khái niệm tỉ số.
 Giáo viên nêu bài toán ví dụ 1- SGK, diện tích của một vườn trồng hoa là 100m2, trong đó có 25m2 trồng hoa hồng. Tìm tỉ số của diện tích hoa hồng và diện tích trồng hoa ? 
Học sinh lắng nghe 
Giáo viên yêu cầu học sinh tìm tỉ số của diện tích trồng hoa hồng và diện tích vườn hoa ? 
Học sinh tính 
25m2
? Tỉ số của diện tích trồng hoa hồng và diện tích vườn hoa bằng bao nhiêu ?
GV giới thiệu hình vẽ trên bảng rồi hỏi học sinh 
25m2
10m
Học sinh trả lời 
Giáo viên viết bảng 
Ta viết: = 25% đọc là hai mươi lăm phần trăm 
Học sinh lắng nghe 
Giáo viên nói 25% là tỉ số phần trăm
Yêu cầu học sinh đọc và tập viết ký hiệu %
Học sinh đọc và viết
2. ý nghĩa thực tế của tỉ số phần trăm
Giáo viên ghi vắn tắt lên bảng
Trường có 400 học sinh, trong đó có 80 học sinh giỏi, yêu cầu học sinh :
- Viết tỉ số của học sinh giỏi và số học sinh toàn trường. 
 Học sinh viết 80 : 400
- Đổi thành phân số thập phân có mẫu số là 100
Học sinh đổi 
- Viết thành tỉ số phần trăm
Học sinh viết 20%
Giáo viên nói:
Tỉ số phần trăm 20% cho ta biết cứ 100 học sinh trong trường thì có 20 học sinh giỏi
Học sinh lắng nghe
3. Thực hành: 
Bài 1:
Học sinh trao đổi với nhau theo nhóm bàn : 
- Yêu cầu học sinh trao đổi nhóm
 = 25%
Giáo viên yêu cầu trả lời miệng
Bài 2: 
Học sinh giải 
Giáo viên hướng dẫn học sinh 
Tỉ số phần trăm của số sản phẩm đạt 
- Lập tỉ số của 95 và 100
chuẩn và tổng số sản phẩm là: 
- Viết thành tỉ số phần trăm
95 : 100 = = 95%
 Đáp số : 95%
Bài 3: 
Giáo viên yêu cầu học sinh sinh tự giải vào vở
Học sinh tự giải vào vở
Giáo viên củng cố: Hỏi về ý nghĩa của tỉ số phần trăm.
Học sinh lúng túng chưa trả lời được. 
Sau khi dự giờ tôi đã tiến hành khảo sát và kết quả đạt được như sau: 
Lớp
Tổng số
Giải bài toán tìm tỉ số %
Hiểu ý nghĩa của tỉ số phần trăm
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Hiểu đúng ý nghĩa của tỉ số %
Còn phân vân lưỡng lự
Chưa hiểu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
5A
37
16
42,2
12
32,4
6
16,2
3
8,2
17
46,0
14
37,8
6
16,2
5B
37
15
40,6
13
35,1
7
18,9
2
5,4
17
46,0
12
32,4
8
21,6
5C
38
16
42,1
10
26,3
12
31,6
16
42,1
14
36,8
8
21,1
5D
38
8
21,1
8
21,1
17
44,7
4
10,5
9
23,7
18
47,4
11
28,9
	Từ thực tiễn kết quả dạy học, tôi đã nghiên cứu kỹ chương trình các tiết giải bài toán về “Tỉ số phần trăm” đồng thời tham khảo một số tài liệu, tạp chí giáo dục để đưa ra một phương án khác với so với Sách hướng dẫn của giáo viên, cũng như Thiết kế Toán 5 và phổ biến cho đội ngũ giáo viên dạy lớp 5 năm học 2008 - 2009 của trường áp dụng dạy bài “Tỉ số phần trăm” ( phương án được trình bày ở phần B). 
	B. Phương án cụ thể khác khi dạy bài “Tỉ số phần trăm” tiết 74 tuần 15 học kỳ I môn toán lớp 5. 
	Khi dạy bài toán Tỉ số phần trăm (SGK trang 75), học sinh tự nhận ra: 
Tỉ số phần trăm của diện tích đất trồng hoa hồng và diện tích của cả vườn là 100 
phần bằng nhau thì trong đó diện tích đất trồng hoa là 25 phần; cần tổ chức hướng dẫn học sinh tự nắm được các bước để tìm Tỉ số phần trăm của hai số là: 
	- Lập tỉ số của hai số. 
	- Đổi thành phân số thập phân với mẫu số là 100.
	- Viết thành Tỉ số phần trăm. 
	 ở bài toán thứ nhất (Ví dụ 1 - SGK trang 75)
	Giáo viên có thể giao việc cho học sinh tìm cách đưa tỉ số (315 : 600) về Tỉ số phần trăm, từ đó xuất hiện vấn đề cần phải giải quyết. Giáo viên tổ chức hướng dẫn học sinh (Thảo luận nhóm hoặc cá nhân thực hiện) tự tìm được cách giải quyết là thực hiện phép chia (với đối tượng học sinh trung bình, yếu có thể yêu cầu học sinh thực hiện phép chia ( 315 : 600 = 0,525). Hướng dẫn để học sinh tự thấy đượclà để đưa về Tỉ số phần trăm thì phải nhân kết quả đó với 100 và chia cho 100.
	0,525 x 100 : 100 = 52,5 : 100 = 52,5%
	Từ đó, giáo viên dẫn dắt học sinh tự nêu được quy tắc tìm Tỉ số phần trăm của hai số cụ thể. Khi hướng dẫn trình bày bài giải , lưu ý cho học sinh cách trình bày như trong SGK trang 75, chẳng hạn, Tỉ số phần trăm của 2,8 và 80 là: 	2,8 : 80 	=	0,035
	0,035	=	3,5%
	Với hai bài toán còn lại có thể hướng dẫn tương tự.
	Sau đây là một số dự kiến kế hoạch dạy học bài Tỉ số phần trăm (Toán 5, T15) 
Bài:	Tỉ số phần trăm 
I. Mục tiêu: 
Giúp học sinh bước đầu hiểu về Tỉ số phần trăm (Xuất phát từ khái niệm tỉ số và ý nghĩa thực tế của Tỉ số phần trăm). 
II. Các hoạt động dạy học chủ yếu: 
Hoạt động của giáo viên 
Hoạt động của học sinh 
Hoạt động 1: 
Tổ chức cho học sinh ôn lại khái niệm tỉ số qua ví dụ cụ thể. Dẫn dắt vào bài. 
Nhắc lại khái niệm tỉ số qua một số ví dụ cụ thể
Hoạt động 2: 
Giới thiệu khái niệm Tỉ số phần trăm
Ví dụ 1: 
- Yêu cầu học sinh đọc ví dụ 1 trong SGK, tìm hiểu bài toán. quan sát hình minh hoạ. 
- Tỉ số của diện tích trồng hoa hồng và diện tích vườn hoa là bao nhiêu? 
- Đọc, quan sát, tìm hiểu bài toán
25 : 100 hay
 25
 100
= 25%
- Giới thiệu và ghi bảng: 25
 100 
- Hướng dẫn cách đọc 25%, cách viết %, cách hiểu về tỉ số 25%
- 25% đọc là: Hai mươi lăm phần trăm
- Tỉ số phần trăm của diện tích trồng hoa hồng và diện tích vườn hoa là 25% hoặc: Diện tích trồng hoa hồng chiếm 25% diện tích vườn hoa. 
- Yêu cầu học sinh nhắc lại.
Nhiều cá nhân học sinh nhắc lại
Hoạt động 3: 
ý nghĩa thực tế của Tỉ số phần trăm
- Gọi học sinh đọc ví dụ 2 trong SGK
- Muốn tìm Tỉ số phần trăm của học sinh giỏi và học sinh toàn trường ta phải thực hiện qua những bước nào ? 
- Đọc ví dụ
- Thảo luận nhóm
- Đại diện nhóm trình bày, nhận xét: 
- Lập tỉ số 
- Hướng dẫn học sinh trình bày giải. 
- Đổi thành phân số thập phân có mẫu số là 100
- Viết thành tỉ số phần trăm
Bài giải: 
Tỉ số giữa số học sinh giỏi và số học sinh toàn trường là: 
- Yêu cầu học sinh nhắc lại từng bước 
80 : 400 hay
 80
thực hiện
 400
- Yêu cầu học sinh nêu rõ tỉ số 20% cho ta biết điều gì ? 
= 
= 20%
 80 20
 400 100
 Đáp số: 20%
- Nhắc lại từng bước thực hiện
- Tỉ số phần trăm của số học sinh giỏi và số học sinh toàn trường là 20%. Tỉ số này cho biết cứ 100 học sinh của trường thì có 20 học sinh giỏi. Hay số học sinh giỏi chiếm 20% số học sinh toàn trường 
Hoạt động 4
Tổ chức cho học sinh thực hành, luyện tập 
Bài 1: Yêu cầu học sinh đọc, thảo luận theo cặp hoặc nhóm nhỏ. Hướng dẫn học sinh trả lời miệng theo yêu cầu của đề bài theo hai bước. 
- Thảo luận nhóm: 
- Đại diện nhóm trình bày
- Chữa bài trên bảng, nhận xét, thống nhất kết quả: 
- Viết
= 15%
= 15%
 = 
= 12%
 = 
= 32%
 = 
= 
- Rút gọn phân số : 60 15
 60 15
 400 100
 400 100
 15
 60 12
 100
 500 100
 96 32
 300 100
Bài 2:
- Hướng dẫn học sinh suy nghĩ, thảo luận tìm ra cách thực hiện: 
- Thảo luận nhóm, trình bày cách thực hiện. 
- Lập tỉ số của 95 và 100
- Trình bày bài giải: 
- Viết thành Tỉ số phần trăm
Bài giải
- Yêu càu học sinh trình bày lời giải 
Tỉ số phần trăm của số sản phẩm đạt chuẩn và tổng số sản phẩm là: 
= 95%
 95 : 100 =
 95
 100
 Đáp số: 95%
- Yêu cầu học sinh nhận xét
- Nhận xét bài giải
Bài 3
Bài giải: 
 540 : 1000 =
Yêu cầu học sinh làm bài, gọi học sinh làm bài trên bảng, cả lớp làm bài vào vở (nếu không có thời gian thì hướng dẫn học sinh làm vào buổi học thứ hai) 
 1000
 540
= 54%
a. Tỉ số phần trăm của số cây lẫy gỗ và số cây trong vườn là: 
b. Số cây ăn quả trong vườn là: 
 1000 - 540 = 460 (cây)
Tỉ số phần trăm của số cây ăn quả và số cây trong vườn là: 
= 46%
 460 : 1000 =
 460
 1000
Đáp số: a. 54% ; b. 46%
Hoạt động 5: Củng cố
- Yêu cầu học sinh nhắc lại các bước tìm tỉ số phần trăm của hai số
- Lập Tỉ số của hai số
- Đổi thành phân số thập phân có mẫu
số là 100
- Trong thực tế có rất nhiều bài toán tìm Tỉ số phần trăm. Các em hãy tự tìm thêm ví dụ 
- Viết thành Tỉ số phần trăm.
Hoạt động 6
Nhận xét giờ học, dặn dò. 
* Kết quả: 
	Cùng một bài toán “Tỉ số phần trăm” của tuần 15 học kỳ I rút kinh nghiệm từ năm học 2007 - 2008, năm học 2008 - 2009 với sự chỉ đạo hướng dẫn của trường và cá nhân tôi đối với giáo viên và học sinh khối lớp 5 dạy theo phương án nêu trên, kết quả đạt được như sau: 
	* Đối với giáo viên: 
	Giáo viên trực tiếp dạy lớp 5 của trường tôi lúc đầu còn phân vân lưỡng lự trước một phương án mới khác hẳn sách hướng dẫn giáo viên sợ không thành công, song sau tiết học giáo viên đều cảm thấy phấn khởi, tự tin và mạnh dạn hơn trong việc thiết kế tiết dạy và thực hiện đổi mới thành công một phương án dạy học mới mà không phụ thuộc SGV vẫn đạt hiệu quả cao. 
* Đối với học sinh: 
	Các em có hứng thú học tập cao dưới sự dẫn dắt gợi mở của giáo viên học sinh tích cực, chủ động sáng tạo tự phát hiện vấn đề của bài học, tự huy động những kiến thức và kinh nghiệm để tự mình hoặc cùng các bạn trong nhóm tìm cách giải quyết vấn đề và tự chiếm lĩnh kiến thức mới. 
 Kết quả khảo sát của lớp Năm năm học 2008- 2009 dạy theo phương án trên. 
Lớp
Tổng số
Giải bài toán về tỉ số phần trăm
Hiểu ý nghĩa của tỉ số phần trăm
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Hiểu đúng ý nghĩa của tỉ số %
Còn phân vân lưỡng lự
Chưa hiểu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
5A
32
18
56,2
10
31,3
4
12,5
28
87,5
4
12,5
5B
30
10
33,3
13
43,4
6
20,0
1
3,3
23
76,7
6
20,0
1
3,30
5C
31
19
61,3
8
25,8
4
12,9
28
90,3
3
97,0
5D
32
21
65,6
8
25,0
3
94,0
29
90,6
3
94,0
5E
32
12
37,5
9
21,1
8
25,0
3
9,4
16
50,0
12
37,5
4
12,5
Lớp 5B, 5E là lớp có trình độ học sinh yếu hơn trong khối, 4 em yếu của khối 5, có 2 em là học sinh hoà nhập cộng đồng. 
	Rõ ràng từ kết quả trên so sánh với kết quả năm học 2007 - 2008 chúng ta thấy chất lượng học sinh tăng lên đáng kể và điều đặc biệt giờ học của học sinh diễn ra rất hào hứng say mê. Các em được tìm tòi, sáng tạo và chiếm lĩnh kiến thức nhờ vậy không khí học tập rất sôi nổi hiệu quả cao.
III. Kết luận
	Với phương án giảng dạy trên của cá nhân đưa ra khi dạy bài toán “Tỉ số phần trăm”, tôi không chỉ được các giáo viên trực tiếp dạy lớp 5 ủng hộ mà ngay cả các đ/c trong Ban giám hiệu nhà trường, giáo viên dự giờ tiết đó đánh giá cao. Tôi cùng với chuyên môn nhà trường đưa ra sáng kiến kinh nghiệm này phổ biến trong sinh hoạt chuyên môn của trường. Chính hiệu quả của giờ dạy là niềm tin khích lệ cho tôi cũng như các giáo viên trong trường, tìm tòi, nghiên cứu, mạnh dạn đưa ra những phương án khác sách hướng dẫn giáo viên để nâng cao chất lượng cho học sinh. 
IV. Kiến nghị và đề xuất
	Giải bài toán “Tỉ số phần trăm” chiếm một tỉ lệ không lớn trong chương trình toán lớp 5, nhưng những dạng toán khác có liên quan đến tính “Tỉ số phần trăm” khá nhiều trong chương trình toán lớp 5 nói riêng và môn toán của THCS, THPT nói chung. Đặc biệt giải bài toán “Tỉ số phần trăm” có vai trò quan trọng trong việc rèn các kỹ năng tính toán liên quan mật thiết tới công việc và đời sống hàng ngày của mỗi con người .
	Vì thế chuyên môn nhà trường cần có chỉ đạo về phương pháp dạy học bài toán này trong tuần 15 - tuần 16 Học kỳ I chương trình toán lớp 5. Bên cạnh đó cần có sự động viên khuyến khích kịp thời cho những giáo viên hoặc tổ chuyên môn có sáng tạo trong thiết kế các phương án dạy học khác ngoài hướng dẫn SGV, tuy nhiên phương án dạy học này phải mang lại hiệu quả cao hơn.
	Đối với giáo viên giảng dạy cần chú ý đổi mới phương pháp tích cực tự học, tự bồi dưỡng tìm tòi nghiên cứu ra cách dẫn dắt, khai thác bài học mang lại hiệu quả phù hợp với trình độ học sinh lớp mình giảng dạy, không nhất nhất, phải phụ thuộc vào sách hướng dẫn giáo viên mà quên đi tính sáng tạo của bản thân mình và làm mất tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. 
	Trên đây là một phương án của cá nhân tôi đưa ra để giúp giáo viên lớp 5 khi dạy bài toán “Tỉ số phần trăm” theo hướng tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh rất mong Hội đồng khoa học của ngành xem xét và bổ sung ý kiến để kinh nghiệm của tôi mang lại hiệu quả cao hơn.