Sáng kiến kinh nghiệm: Chế tạo các nhạc cụ gõ đệm phục vụ cho dạy học âm nhạc

CHẾ TẠO CÁC NHẠC CỤ GÕ ĐỆM PHỤC VỤ CHO DẠY HỌC ÂM NHẠC 
A.ĐẶT VẤN ĐỀ:
I. Lí do chọn đề tài:
 Dân tộc Việt Nam là một dân tộc vốn có năng khiếu nghệ thuật và một truyền thống yêu âm nhạc từ rất lâu đời. Với người Việt Nam, âm nhạc cần thiết như cơm ăn nước uống, như không khí để thở. Bởi vậy, cha ông ta đã tận dụng mọi cơ hội để “làm” âm nhạc nhằm tô điểm cho cuộc sống thêm tươi đẹp. Qua tìm hiểu về nhạc khí dân tộc Việt, tôi nhận thấy, hầu như mọi vật liệu sẵn có trong thiên nhiên đều có thể trở thành nhạc khí dưới những đôi tay khéo léo của người Việt. Tất cả các nguyên vật liệu từ thực vật, động vật cho đến khoáng sản đều được người Việt khai thác để làm nhạc cụ, tạo nên những màu âm đa dạng và mang tính đặc trưng của âm nhạc Việt Nam. 
 Để kế thừa truyền thống của cha ông, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời phát huy tính tích cực, rèn luyện sự khéo léo, tỉ mỉ, lòng kiên trì và óc sáng tạo cho cả người dạy và người học. Người giáo viên dạy âm nhạc cần phải coi trọng việc chế tạo và sử dụng đồ dùng phục vụ môn học một cách thường xuyên, nghiêm túc nhằm đạt được mục tiêu: “ Đổi mới phương pháp là đổi mới đồ dùng dạy học”, mang lại hiệu quả cao nhất cho các tiết dạy âm nhạc. Đó chính là lí do để tôi đề xuất và hoàn thành tốt việc chế tạo và đưa vào sử dụng bộ nốt nhạc cùng các nhạc cụ gõ đệm trong giảng dạy bộ môn âm nhạc ở trường tiểu học Tân Phú và đó cũng chính là lí do để tôi hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm: “ Cheá taïo boä noát nhaïc vaø caùc nhaïc cuï goõ ñeäm phuïc vuï cho daïy hoïc boä moân aâm nhaïc lôùp 3,4,5 ôû tröôøng TH Taân Phuù”. 
B.GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.
 I.Cô sôû lí luaän :
Khuông nhạc, khóa son, hình nốt, dấu lặng đơn, lặng đen.. gọi chung là các kí hiệu âm nhạc (hay bộ nốt nhạc) được dùng để dạy cho các em tập làm quen với các kiến thức âm nhạc đơn giản ở bậc tiểu học. Bên cạnh đó, thanh phách, song lang, mõ, trống, sênh,..là những nhạc cụ được kích âm nhằm mục đích giữ nhịp cho bài hát và là phương tiện phục vụ cho các hoạt động biểu diễn văn nghệ. Tất cả các phương tiện, đồ dùng dạy học kể trên đều được chế tạo từ các vật liệu đơn giản, dễ kiếm và được sử dụng một cách có hiệu quả trong dạy học âm nhạc tạo ra không khí học tập vui tươi, thoải mái, góp phần làm sinh động các hoạt động biểu diễn, nâng cánh cho tiếng hát các em hay hơn. 
 Trong những năm học gần đây, BGD, SGD và PGD thị xã Đồng Xoài đã có những văn bản cụ thể quy định hướng dẫn việc làm và sử dụng thiết bị, đoà dùng dạy học âm nhạc nhằm đổi mới phương pháp dạy học và phát huy tính tích cực ở người học, đồng thời khuyến khích người dạy tìm tòi, sáng tạo và khai thác sử dụng các thiết bị đồ dùng một cách có hiệu quả.
Căn cứ vào quyết định số 12/2003- QĐ/BGD & ĐT ban hành ngày 23/3/2003 về việc làm và sưu tầm một số ĐDDH tự phục vụ cho hoạt động dạy học của giáo viên. Qua quá trình thực dạy môn âm nhạc ở trường TH Tân Phú, tôi rất tâm đắc với việc nghiên cứu và chế tạo bộ nốt nhạc và các nhạc cụ gõ đệm. Tôi cho rằng đây là một việc cần sớm được thực hiện và triển khai rộng rãi đến toàn thể đội ngũ giáo viên âm nhạc. Bởi vì, chúng không những góp phần làm phong phú các thiết bị dạy học âm nhạc trong nhà trường, khắc phục sự đơn điệu, hạn chế của các thiết bị cũ mà chúng còn phù hợp với đối tượng học sinh ở khối lớp 3,4,5, đáp ứng kịp thời việc đổi mới PPDH. 
II. Thực trạng:
Trường TH Tân Phú là một trường nằm ở trung tâm thị xã. Trường lớp khang trang, cơ sở vật chất và các trang thiết bị khá đầy đủ để phục vụ cho việc dạy và học. .Mặt khác, trong năm học 2008- 2009 thông qua hội thi ĐDDH tự làm do PGD thị xã và SGD&ĐT tỉnh Bình Phước tổ chức, bản thân tôi vinh dự được trực tiếp tham gia và giao lưu học hỏi kinh nghiệm làm và sử dụng ĐDDH từ các đơn vị bạn. 
Bên cạnh những thuân lợi kể trên còn một số những khó khăn như: Các thiết bị dạy học âm nhạc chưa phù hợp với tình hình thực tế. Mà cụ thể là các nhạc nhạc cụ gõ có số lượng khá khiêm tốn, đơn điệu. Riêng đối với khối lớp 3, khi dạy các bài về kí hiệu âm nhạc GV phải dạy chay làm cho các tiết học trở nên nhàm chán, buồn tẻ, không gây hứng thú cho học sinh. Từ đó, các em không thích học vì rất khó thuộc nốt nhạc. 
III.BIỆN PHÁP THỰC HIỆN:
Để có được bộ nốt nhạc nam châm và các nhạc cụ gõ đệm phục vụ giảng dạy, chúng ta cần bắt tay vào việc chế tạo, cách làm cách sử dụng như sau:
1. Bộ nốt nhạc bằng nam châm:
Vật liệu: Giấy đề can (2-3 tờ với nhiều màu sắc khác nhau), nam châm lá, băng keo 2 mặt, bút lông, bút màu, keo dán 2 mặt.
Cách làm: Vẽ các kí hiệu âm nhạc lên tấm giấy đề can, dùng kéo cắt chúng theo nét vẽ. Sau đó, lấy keo 2 mặt dán các hình đã cắt lên tờ nam châm lá. Cắt nam châm lá theo hình đã dán vào giấy đề can để được các nốt nhạc và các kí hiệu âm nhạc bằng nam châm. Đây là các đồ dùng, dùng vào việc dạy nốt nhạc ở lớp 3 cũng như tập đọc nhạc ở lớp 4&5.
Cách sử dụng: Dùng kí hiệu âm nhạc bằng nam châm gắn lên bảng để thực hiện các bài giới thiệu khuông nhạc, khóa son, hình nốt VD: Khi dạy tập nhận biết nốt nhạc trên khuông (âm nhạc ở lớp 3). GV chỉ cần vừa nói tên nốt vừa gắn hình nốt vào vị trí dòng kẻ nhạc ở trên bảng mà không cần mất nhiều thì giờ để vẽ mẫu. Khi dạy các bài học tập kẻ khuông nhạc và viết khóa son, tập viết nốt nhạc trên khuông, ôn tập nốt nhạc. GV sử dụng các nốt nhạc để tổ chức các trò chơi củng cố vừa giúp học sinh thuộc bài tại lớp, vừa làm cho không khí lớp học sôi nổi. Ngoài ra, chúng ta còn có thể sử dụng các nốt nhạc bằng nam châm để ghép thành các bài tập đọc nhạc rất sinh đông mà không cần đến tranh vẽ của thiết bị, cũng như khi dạy các tiết ôn tập đọc nhạc ở lớp 4, 5.
2. Bộ nhạc cụ gõ đệm bằng gáo dừa:
Vật liệu: Gáo dừa khô, sơn, cọ vẽ, giấy nhám.
Cách làm: Lựa những chiếc gáo dừa khô và dày, dùng dao gọt sạch lớp xơ dừa bám bên ngoài, cạo sạch phần cùi dừa còn sót lại bên trong. Dùng giấy nhám chà cho nhẵn và bóng rồi lấy sơn vẽ lên mặt gáo tùy theo ý thích. Đây không chỉ là bộ nhạc cụ dùng để gõ đệm cho bài hát mà nó còn được sử dụng làm đạo cụ múa phụ họa cho các bài dân ca Khơ Me.
Cách sử dụng: Dùng 2 tay cầm 2 chiếc gáo dừa, đập vào nhau hoặc đập vào gáo dừa của người bên cạnh theo nhịp hoặc tiết tấu bài hát, bài múa dân ca Khơ Me.
3. Trống lắc:
Vật liệu: Vỏ hộp trà hoặc vỏ lon bia, bi xe đạp cũ hoặc sỏi, đá nhỏ, giấy đề can màu
 Cách làm: Lấy 2 hộp trà hoặc 2 vỏ lon bia cắt phần đáy, bỏ một số bi hoặc sỏi vào trong rồi luồn đáy nọ vào đáy kia cho khít. Dùng giấy đề can trang trí theo ý thích.Tương tự như vậy ta có thể sử dụng một số vật liệu khác để chế tạo như: vỏ chai nước suối, vỏ hộp thuốcĐây là những nhạc cụ có âm thanh rất vui và dễ chịu. 
- Cách sử dụng: Dùng tay lắc hoặc dùng dùi gõ vào mặt trống theo nhịp, hoặc phách để giữ nhịp cho bài hát. 
4. Chũm chọe:
Vật liệu: Vỏ hộp bánh pi da, dây ruy băng hoặc dây dứa
Cách làm: Cắt từ hộp baùnh 2 hình tròn đường kính 20cm, dùng kìm cuốn mép lại, đục lỗ ở giữa, đập cho cong giống nắp vung nồi sau đó luồn dây qua 2 lỗ đã đục.
Cách sử dụng: Dùng tay kẹp vào 2 đầu dây và đập chúng vào nhau.
Cũng với những hình tròn cắt từ hộp bánh ta sẽ gõ mép lên 2cm để làm thanh la.
5.Vòng Lắc- sênh tiền:
Vật liệu: Lắp chai bia hoặc chai nước ngọt, dây kẽm nhỏ,thanh nhựa
Cách làm: Đục lỗ thủng ở giữa các nắp chai, lấy đoạn kẽm dài khoảng 3- 5 cm xâu lại rồi cột thành vòng tròn làm thành vòng lắc. 
 Với các nắp chai đã đục sẵn ta dùng thanh nhựa cắt từ vỏ can nhựa để kẹp làm thành sênh tiền. 
Cách sử dụng: dùng tay lắc hoặc vỗ nhẹ như trống lắc của học sinh mẫu giáo.
6. Thanh phách : Dùng tre khô cắt thành các đoạn ngắn khoảng 25- 30cm, vót cho thật nhẵn. 
 7. Mõ: Lấy đoạn ống hoặc gốc tre, đẽo sạch rồi dùng dao sơ cho bóng.
Ngoài bộ nốt nhạc và các nhạc cụ gõ ra tôi còn tận dụng các vật liệu dư thừa chế tạo thêm những sản phẩm phụ như: hoa, chiếc thẻ âm nhạc. làm phần thưởng âm nhạc trong các hoạt động biểu diễn và trò chơi âm nhạc.
Sau đây là một vài hoạt động minh họa cho tiết dạy được sử dụng bộ nốt nhạc nam châm và bộ nhạc cụ gõ đệm ôû lôùp 3,4:
TIEÁT 20 ( Lớp 4)
- OÂN TAÄP BAØI HAÙT CHUÙC MÖØNG.
- TAÄP ÑOÏC NHAÏC : TÑN SOÁ 5.
III/. HOAÏT ÑOÄNG DAÏY HOÏC :
HOAÏT ÑOÄNG CUÛA GIAÙO VIEÂN
HOAÏT ÑOÄNG CUÛA HOÏC SINH
a. Noäi dung 1 : OÂn taäp baøi haùt Chuùc möøng.
Hoaït ñoäng 1: OÂn haùt
- Cho HS haùt keát hôïp goõ ñeäm theo nhòp
- Chia lôùp ra laøm 2 daõy, cho daõy naøy haùt keát hôïp goõ theo phaùch, daõy kia haùt keát hôïp goõ theo nhịp.
b. Noäi dung 2 : Taäp ñoïc nhaïc soá 5 “Hoa beù ngoan ”.
- Giaùo vieân thay vì treo baûng phuï baøi taäp ñoïc nhaïc soá 5 leân baûng.Gv sẽ treo khuông nhạc và dùng các nốt nhạc bằng nam châm để khai thác bài nhằm tiết kiệm thời gian cho các bước tiếp theo.
.
- 1 dãy hát ñoàng thanh keát hôïp sử dụng song lang, trống lắc, sênh tiền goõ theo nhòp. Dãy kia dùng thanh phách, mõ đề gõ phách
Moân : AÂm nhaïc – Lôùp 3
Tieát 29 : Taäp vieát caùc noát nhaïc treân khuoâng nhaïc
TG
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
7’
* HÑ 2 : Troø chôi tieáp söùc
Mục tiêu : Củng cố kiến thức về nốt nhạc trên khuông 
- Ñính 2 khuoâng nhaïc leân baûng, neâu yeâu caàu troø chôi :
+ Ñoäi A : Ñính noát nhaïc vaøo khuoâng theo vò trí caùc noát ñaõ ñöôïc ghi .
+ Ñoäi B : Dùng thẻ từ đính teân caùc noát nhaïc vaøo vò trí caùc noát treân khuoâng.
 Thôøi gian thöïc hieän troø chôi baèng thôøi gian haùt baøi Tieáng haùt baïn beø mình .
 Keát thuùc troø chôi ñoäi naøo ñính nhanh, chính xaùc thì ñoäi ñoù thaéng 
Nhaän xeùt, tuyeân döông, choát keát quaû ñuùng. 
non 
2 ñoäi, moãi ñoäi 5 em thi ñua nhau gaén noát nhaïc, teân noát nhaïc vaøo vò trí treân khuoâng nhaïc
- HS döôùi lôùp haùt 1 laàn baøi haùt Tieáng haùt baïn beø mình.
B. KẾT THÚC VẤN ĐỀ:
I.Kết quả ñạt ñược:
Sau một thời gian sử dụng các thiết bị, đồ dùng tự làm nêu trên vào giảng dạy, tôi nhận thấy các em tiến bộ rõ rệt qua các tiết dạy sinh động đầy hứng thú. Kết quả 100% các em đều hoàn thành và số lượng các em hoàn thành tốt tăng.
Ngoài ra, các nhạc cụ gõ đệm của tôi còn được đem ra sử dụng làm đạo cụ múa cho các buổi văn nghệ ngoại khóa trong và ngoài nhà trường và mang về các giải cao. Đây là bộ đồ dùng mà tôi chế tạo đã đạt giải nhất cấp trường và cấp thị xã năm học 2008-2009. 
 II. Bài học kinh nghiệm:
Qua quá trình vừa dạy học vừa tìm tòi, thử nghiệm, chế tạo và đưa vào sử dụng các thiết bị, đồ dùng mà tôi vừa trình bày ở trên. Tôi thấy: Để làm tốt các thiết bị , đồ dùng dạy học và sử dụng nó một cách hiệu quả trong quá trình dạy học âm nhạc, người giáo viên cần phải:
- Thường xuyên làm và sử dụng các thiết bị dạy học.
- Biết cách sử dụng và sử dụng thành thạo các TBĐD dạy học, mà cụ thể là bộ nốt nhạc bằng nam châm và các nhạc cụ gõ đệm của môn âm nhạc.
- Kiên trì, tỉ mỉ, có óc thẩm mĩ,khéo léo, sáng tạo.
- Không ngừng tìm tòi, học hỏi. Biết tận dụng các vật liệu có sẵn, dễ kiếm và thân thiện với môi trường để chế tạo.
- Chọn thời điểm để tập kết vật liệu.
- Hướng dẫn, khuyến khích động viên HS cùng tham gia vào việc chế tạo.
- Cách chế tạo phải đơn giản, dễ hiểu, dễ làm.
- Biết trang trí các TBĐD đẹp mắt, phù hợp với tâm lí, lứa tuổi HS.
- Biết khắc phục những hạn chế của các nhạc cụ có sẵn, tìm ra những giải pháp khắc phục cho việc chế tạo các nhạc cụ gõ mới.
- Biết phối hợp sử dụng trong tất cả các hoạt động dạy học chính khóa cũng như các hoạt động ngoại khóa, làm tăng thêm giá trị sử dụng cho các nhạc cụ gõ.
Đây là một trong những phương tiện dạy học do giáo viên thiết kế và có thể hướng dẫn học sinh cùng tham gia chế tạo, bởi nó không chỉ đơn giản, dễ tìm, dễ làm mà nó còn vừa thân thiện với môi trường vừa tránh lãng phí. Những thiết bị như bộ nhạc cụ gõ đệm được làm từ phế phẩm nhưng rất sinh động, đẹp mắt lại có giá trị sử dụng cao trong giảng dạy và hoạt động vui chơi của trẻ, giúp trẻ giảm bớt căng thẳng trong quá trình học tập, khơi dậy trong các em sự say mê học tập, rèn luyện tai nghe, tạo ra sự nhanh nhẹn hoạt bát tự tin trước đám đông. Từ đó, các em dần yêu thích và gắn bó với môn học. Tuy nhiên, để có được bộ nốt nhạc và các nhạc cụ gõ đệm kể trên đòi hỏi người giáo viên ngoài việc không ngừng tìm tòi nghiên cứu sáng tạo mà còn phải biết tận dụng thời cơ để khuyến khích các em cùng tham gia vào công việc sưu tầm nguyên vật liệu và chế tạo những nhạc cụ phục vụ cho dạy và học. Sau thời gian nghỉ tết là thời điểm các em làm kế hoạch nhỏ thu gom phế liệu để xây dụng công trình măng non. Chúng ta nên tận dụng thời đểm này để chọn lựa nguyên vật liệu và hướng dẫn các em tự làm cho riêng mình bộ nhạc cụ gõ đệm. Đây không chỉ là việc làm đem lại sự phong phú cho các thiết bị dạy và học của thầy và trò trong nhà trường mà còn kích thích niềm đam mê sáng tạo ra các nhạc khí có giá trị hoàn thiện hơn về sau, kế thừa truyền thống của cha ông ta trong việc sáng chế ra những nhạc cụ mang đậm bản sắc dân tộc Việt.
 Trên đây là một số sáng kiến và kinh nghiệm mà bản thân tôi đã tích lũy trong suốt quá trình giảng dạy bộ môn âm nhạc những năm học qua.Tuy nhiên trong phần trình bày không thể tránh khỏi những thiếu xót. Kính mong hội đồng khoa học xem xét và góp ý cho tôi để tôi có thêm những bài học kinh nghiệm phục vụ cho công tác giảng dạy được tốt hơn.
Tân phú ngày .thángnăm 2010
 Người viết:
 Bùi Thị Cành