Sáng kiến kinh nghiệm Giúp học sinh viết lời giải trong giải toán có lời văn

 Giúp học sinh viết lời giải trong giải toán có lời văn
A. Đặt vấn đề
Giải toán là một trong 4 mạch kiến thức thuộc chương trình môn toán 
lớp 3. Phần giải toán có lời văn thường xuyên được xen kẽ với các mạch kiến thức khác. Tuy cách phân loại là độc lập một mạch kiến thức, nhưng nó là phần áp dụng và tổng hợp các mạch kiến thức khác. Khi xem xét nó phải gắn chặt với các mặt kiến thức khác.
Dạy học giải toán lớp 3 nhằm giúp học sinh:
Biết cách trình bày bài giải các bài toán hộp (có không quá 2 bước tính)
Biết giải và trình bày bài giải bài toán về “Gấp một số lên nhiều lần, giảm đi một số lần” “So sánh hơn kém nhau một số lần”. “Bài toán liên quan đến rút về đơn vị”.
Biết giải và trình bày bài giải các bài toán có nội dung hình học.
Rèn luyện kỹ năng giải bài toán đặt câu lời giải, thực hiện phép tính phát triển năng lực tư duy, diễn đạt gọn 
rõ, cẩn thận, chăm chỉ tự tin, hứng thú trong học tập và thực hành toán.
Ở bậc tiểu học việc viết lời giải cho mỗi phép tính thể hiện việc hiểu nôị dung bài toán cũng như khả năng về ngôn ngữ của học sinh.
Mà mỗi chúng ta đã biết trình độ ngôn ngữ và khả năng tư duy lại có mối quan hệ mật thiết với nhau. Ngôn ngữ phát triển thì tư duy phát triển và ngược lại. Chú ý đến việc rèn luyện viêt lời giải là điều rất cần thiết. Trong trang viết này tôi muốn đề cập đến một vài kinh nghiệm giúp học sinh lớp 3 viết lời giải trong giải toán có lời văn.
B Giải quyết vấn đề
1 -Thực trạng của việc viết lời giải
Nhìn chung việc viết lời giải của học sing tiểu học còn nhiều hạn chế do trinh độ tư duy còn non,vốn ngôn ngữ còn nghèo. Mặt khác do các em còn chưa thật chú ý đến việc hoàn thiện bài toán.
Năm học 2007- 2008 tôi được nhận giảng dạy ở lớp 3A. Lớp tôi phụ trách có 23học sinh, chất lượng chưa cao vì chủ yếu các em là học sinh con nhà thuần nông, ít được bố, mẹ tạo điều kiện trong học tập vì vậy các em còn hạn chế về nhiều mặt nhất là khả năng diễn đạt.
Một số lỗi học sinh thường mắc phải khi viết lời giải:
Nội dung của lời giải sai lệch hẳn với phép tính tương ứng.
Ví dụ: Bài toán hỏi số hộp bánh thì học sinh trả lời là số bánh trong hộp. Bài toán hỏi số lít mật ong còn lại thì học sinh trả lời là số lít mật ong đã bán hoặc số lít mật ong có là
Câu văn sai,lủng củng do sắp xếp các từ ngữ sai trật tự
 Ví dụ : 
 Sè ki l« gam con lîn nÆng gÊp sè lÇn con ngçng lµ :
 DiÔn ®¹t thõa (hoÆc thiÕu hoÆc ch­a chuÈn x¸c ) dÉn ®Õn c©u sai ng÷ nghÜa.
 VÝ dô : 
 Sè qu·ng ®­êng c«ng nh©n ph¶i söa lµ : 
 Qua kh¶o s¸t chÊt l­îng vÒ viÖc chÊm ch÷a bµi cho häc sinh, t«i nhËn thÊy chÊt l­îng viÕt lêi gi¶i to¸n ®¹t ®­îc nh­ sau : 
§iÓm giái
§iÓm kh¸
§iÓm trung b×nh 
§iÓm yÕu
Sè l­îng 
TØ lÖ
Sè l­îng
TØ lÖ
Sè l­îng
TØ lÖ
Sè l­îng
TØ lÖ
 2/23
8,7%
3/23
13%
11/23
47,8%
7/23
30,5%
Thùc tÕ cho thÊy kh¶ n¨ng viÕt lêi gi¶i ®óng (hoÆc møc cao h¬n n÷a lµ hay ) ë líp t«I phô tr¸ch cßn thÊp.
 II.C¸c biÖn ph¸p h­íng dÉn häc sinh viÕt lêi gi¶i cho d¹ng to¸n 
 “ Gi¶i to¸n cã lêi v¨n “
Dùa vµo c©u hái ®Ó viÕt lêi gi¶i.
 §èi víi c¸c lêi gi¶I cã néi dung sai víi phÐp tÝnh t­¬ng øng.
 VÝ dô bµi to¸n : 
 “ Ng­êi ta xÕp 800 c¸i b¸nh vµo c¸c hép ,mçi hép 4 c¸i. Hái sè hép b¸nh xÕp ®­îc ? ”.
Cã häc sinh lµm lêi gi¶i nh­ sau: 
 Mçi hép cã sè c¸i b¸nh lµ : 800 : 4 = 200 (hép ).
 Trong tr­êng hîp trªn t«i nhËn thÊy häc sinh sai vÒ b¶n chÊt ch­a hiÓu ®Ò.
 Trong qu¸ tr×nh gióp häc sinh ch÷a bµi t«i ®· h­íng dÉn c¸c em b¸m vµo c©u hái lµ : 
 “Hái sè hép b¸nh xÕp ®­îc lµ ? “ th× chØ cÇn söa l¹i c©u hái mét chót lµ ra lêi gi¶i :
 “ Sè hép b¸nh xÕp ®­îc lµ “.
 B»ng c¸ch b¸m vµo c©u hái ®Ó viÕt lêi gi¶i ®ßi hái häc sinh ph¶i ®äc kü ®Ò to¸n ®Ó biÕt ®­îc bµi to¸n hái g× ? Do ®ã häc sinh n¾m ch¾c ®ù¬c néi dung bµi to¸n vµ Ýt bÞ nhÇm lÉn .
b) Dùa vµo phÐp tÝnh ®Ó viÕt lêi gi¶i:
 §èi víi mét bµi to¸n hîp khi h­íng dÉn gi¶i t«i h­íng dÉnc¸c em t×m phÐp tÝnh tr­íc,sau ®ã dùa vµo phÐp tÝnh ®Ó viÕt lêi gi¶i.
 VÝ dô : Bµi tËp sè 3 – tiÕt luyÖn tËp: trang 58 s¸ch gi¸o khoa To¸n 3
 Thu ho¹ch ë thöa ruéng thø nhÊt ®­îc 127 kg cµ chua, ë thöa ruéng thø hai ®­îc nhiÒu gÊp 3 lÇn sè cµ chua ë thöa ruéng thø nhÊt.Hái thu ho¹ch ë c¶ hai thöa ruéng ®­îc bao nhiªu kil«gam cµ chua ?
 +B­íc 1: H­íng dÉn häc sinh t×m phÐp tÝnh
 .
 x 3 = 381
 .
 127 + 381 = 508
+B­íc 2: 
ChØ vµo phÐp tÝnh vµ hái :
 381 chÝnh lµ sè kil«gam cµ chua thu ho¹ch ®­îc ë thöa ruéng nµo ? 
 Häc sinh tr¶ lêi ®­îc:
 “Lµ sè kil«gam cµ chua thu ho¹ch ®­îc ë thöa ruéng thø hai”
Gi¸o viªn ghi: 
 “Sè kil«gam cµ chua thu ho¹ch ®­îc ë thöa ruéng thø hai lµ: ” 
 TiÕp theo gi¸o viªn chØ vµo kÕt qu¶ “ 508 ” vµ hái :
 “ Sè 508 nµy chØ g× ? ”
 Häc sinh sÏ tr¶ lêi ®­îc: 
 “ ChØ sè kil«gam cµ chua thu ho¹ch ®­îc ë c¶ hai thöa ruéng .”
 Gi¸o viªn ghi tiÕp vµo dßng trèng thø hai :
 “Sè kil«gam cµ chua thu ho¹ch ®­îc ë c¶ hai thöa ruéng lµ :”
+B­íc 3 : 
 Gi¸o viªn hái tiÕp ®Ó hoµn thiÖn ®­îc bµi gi¶i :
 “ §¬n vÞ cña sè cµ chua lµ g× ? ” ®Ó gióp häc sinh ghi ®­îc ®¬n vÞ lµ ( kg )
 Bµi to¸n ®­îc tr×nh bµy ®Çy ®ñ lµ : 
 Gi¶i 
 Sè ki-l«-gam cµ chua thu ho¹ch ®­îc ë thöa ruéng thø hai lµ: 
 127 x 3 = 381 (kg ) 
 Sè kil«gam cµ chua thu ho¹ch ®­îc ë c¶ hai thöa ruéng lµ :
 127 + 381 = 508 (kg )
 §¸p sè : 508 kg cµ chua
c) Ph©n tÝch ®Ò ®Ó t×m lêi gi¶i
 §èi víi bµi to¸n häc sinh ch­a biÕt dùa vµo ng÷ c¶nh cô thÓ ®Ó viÕt lêi gi¶i do ®ã lêi gi¶i ch­a chÆt chÏ.
 VÝ dô 1 ( Bµi 4 tiÕt luyÖn tËp trang 76 SGK To¸n 3) 
 Theo kÕ ho¹ch ,mét tæ s¶n xuÊt ph¶i dÖt 450 chiÕc ¸o len. Ng­êi ta ®· lµm 
 ®­îc kÕ ho¹ch ®ã. Hái tæ ®ã cßn ph¶i dÖt bao nhiªu chiÕc ¸o len n÷a ?
 Víi bµi to¸n nµy, hÇu hÕt häc sinh kh«ng viÕt ®­îc lêi gi¶i chÆt chÏ ; häc sinh th­êng viÕt :
 Sè ¸o len dÖt ®­îc lµ :
 450 : 5 = 90 ( ¸o )
 Sè ¸o len ph¶i dÖt lµ :
 450 – 90 = 360 ( ¸o )
 Ta thÊy râ rµng lµ c¶ hai lêi gi¶i ch­a lµm râ ®­îc néi dung bµi to¸n mµ lêi gi¶i chuÈn lµ ph¶i thÓ hiÖn ®­îc néi dung cña ®Ò bµi.
 Víi tr­êng hîp nµy lóc h­íng dÉn häc sinh lµm bµi hoÆc ch÷a bµi t«i th­êng gióp häc sinh ph©n tÝch ®Ò . 
-Dïng th­íc g¹ch ch©n mét sè tõ quan träng trong ®Ò to¸n nh­ “ ®· lµm ” , “ cßn ph¶i dÖt ” - Gióp häc sinh hiÓu ®­îc ý muèn diÔn ®¹t
 Sau khi h­íng dÉn ,®a sè häc sinh viÕt ®­îc lêi gi¶i chuÈn x¸c h¬n.
 Gi¶i
 Sè chiÕc ¸o len ®· dÖt lµ
 450 : 5 = 90 (chiÕc ¸o )
 Sè chiÕc ¸o len cßn ph¶i dÖt lµ :
 450 – 90 = 360 ( chiÕc ¸o )
 §¸p sè: 360 chiÕc ¸o len.
 VÝ dô 2 ( Bµi 3 – trang 76 – SGK To¸n 3 )
Minh cã mét quyÓn truyÖn dµy 132 trang. Minh ®· ®äc ®­îc quyÓn truyÖn ®ã. 
 Hái Minh cßn ph¶i ®äc bao nhiªu trang n÷a th× ®äc xong quyÓn truyÖn ?
 Víi bµi to¸n nµy, hÇu hÕt häc sinh kh«ng viÕt ®­îc lêi gi¶i chÆt chÏ , th­êng viÕt lµ :
 Sè trang Minh ®äc ®­îc lµ :
 132 : 4 = 33 ( trang )
 Sè trang Minh ph¶I ®äc lµ :
 132 – 33 = 99 ( trang )
 Ta thÊy râ rµng lµ c¶ hai lêi gi¶i ch­a lµm râ ®­îc néi dung bµi to¸n mµ lêi gi¶i chuÈn lµ ph¶i thÓ hiÖn ®­îc néi dung cña ®Ò bµi.
 Víi tr­êng hîp nµy lóc h­íng dÉn häc sinh lµm bµi hoÆc ch÷a bµi t«i th­êng gióp häc sinh ph©n tÝch ®Ò . 
-Dïng th­íc g¹ch ch©n mét sè tõ quan träng trong ®Ò to¸n nh­ “ ®· ®äc ” , “ cßn ph¶i ®äc” - Gióp häc sinh hiÓu ®­îc ý muèn diÔn ®¹t
 Sau khi h­íng dÉn ,®a sè häc sinh viÕt ®­îc lêi gi¶i chuÈn x¸c h¬n.
Gi¶i Sè trang s¸ch Minh®· ®äc lµ :
 132 : 4 = 33 ( trang )
 Sè trang s¸ch Minh cßn ph¶i ®äc tiÕp lµ :
 132 – 33 = 99 ( trang )
 §¸p sè : 99 ( trang )
 Tuy nhiªn , kh«ng dõng l¹i ë ®ã , t«i ®· më ra cho häc sinh nhiÒu c¸ch viÕt kh¸c nhau nh»m khuyÕn khÝch c¸c em linh ho¹t h¬n khi viÕt lêi gi¶i ®Ó cã nh÷ng lêi gi¶i chuÈn x¸c h¬n vÒ mÆt cÊu tróc c©u.
 VÝ dô: Trong vÝ dô trªn,khi häc sinh ®· viÕt ®­îc c©u gi¶i ®óng lµ:
 “ Sè trang s¸ch Minh ®· ®äc lµ ”:
 “ Sè trang s¸ch Minh cßn ph¶i ®äc tiÕp lµ ”
 T«i gîi ý häc sinh t×m c¸ch viÕt kh¸c bëi v× trong ph©n m«n “ luyÖn tõ vµ c©u ” 
 c¸c em ®· ®­îc häc mÉu c©u: “Ai – lµm g× ?”.Trong mÉu c©u nµy, thµnh phÇn 
 “ Ai ” ®øng tr­íc, “ lµm g× ” ®øng sau. 
 Dùa vµo cÊu tróc cña mÉu c©u ®ã , häc sinh cã thÓ viÕt ®­îc :
 “ Minh ®· ®äc ®­îc sè trang s¸ch lµ:”
 “ Minh cßn ph¶i ®äc tiÕp sè trang s¸ch lµ:” 
d) Gióp häc sinh sö dông c¸c thuËt ng÷ to¸n häc ®Ó viÕt lêi gi¶i
 ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c khoa häc 
 Víi mét sè bµi to¸n cã liªn quan ®Õn ®¹i l­îng nh­: ®é dµi, thêi gian,
 T«i th­êng khuyÕn khÝch c¸c em sö dông c¸c thuËt ng÷ nµy ®Ó viÕt lêi gi¶i tr¸nh tr­êng hîp häc sinh viÕt ch­a chuÈn nh­ :
 VÝ dô 1 : Sè mÐt v¶i hai cuén v¶i dµi lµ
 VÝ dô 2 : ChiÕc tem th­ cã sè ®ång lµ
 VÝ dô 3 : Sè giê lµm c«ng viÖc ®ã b»ng m¸y lµ
 Víi c¸c tr­êng hîp trªn t«i th­êng hái häc sinh ch¼ng h¹n nh­ :
 “ Sè mÐt v¶i cña hai cuén v¶i cßn ®­îc gäi lµ g× ?”
 “ Giê, phót,gi©y, , lµ ®¬n vÞ ®o g× ?”
 Häc sinh sÏ nhËn ra ®­îc tªn gäi cña c¸c ®¹i l­îng ®Ó viÕt lêi gi¶i chuÈn h¬n nh­ :
§é dµi hai cuén v¶i lµ :
Gi¸ tiÒn mét chiÕc tem th­ lµ :
Thêi gian lµm c«ng viÖc ®ã b»ng m¸y lµ :
e) C¨n cø vµo c¸c dÉn chøng cô thÓ ®Ó gióp häc sinh chØnh ,söa lêi gi¶i cho thËt chuÈn 
 Cã nh÷ng häc sinh viÕt lêi giải như sau :